ความหมายของขันครู

                ขันครู หมายถึง เป็นภาชนะปากกลมผายกว้าง เอวคอดเป็นหยักและมีตีนผายออกใส่เครื่องบูชาสักการะ อาทิ ดอกไม้ ธูปเทียน ใช้ในพิธีมงคลเพื่ออันเชิญท่านครูบาอาจารย์ที่เคยได้สอนวิชาความรู้หรือเป็นชั้นครูที่ได้ฝากตัวเป็นลูกศิษย์ในการลงคาถาอาคม เช่น การสักยันต์ การรับคาถาต่าง ๆ เป็นต้น หรือขึ้นครูในการถ่ายทอดรับคาถาอาคมต่างๆ เป็นต้น

            เหตุผลที่ขันครูมีความสำคัญอย่างมาก เพราะเป็นเสมือนตัวแทนครูไม่ว่าจะมาทางสายไหนก็จะต้องมีสิ่งนี้ในการทำพิธีและอันเชิญครูบาอาจารย์ อาทิ สายฤาษี สายเขมร สายภูตผี สายเทพ เพื่อเป็นการเพิ่มพลังวิชาอาคมและรักษาวิชาอาคม อีกทั้งให้ท่านช่วยปกป้องรักษาตัวลูกศิษย์

ในการประกอบพิธีมีขันครู 2 ประเภท

• ประเภทที่ 1 ขันครูชั่วคราว เป็นการทำพิธีในงานต่าง ๆ แล้วมีการลาขัน อาทิ พิธีลงเสาเอก ขึ้นบ้านใหม่ งานแต่งงาน สู่ขวัญหรือทำขวัญนาค นอกจากนี้ยังมีการ ไหว้ขันครู งานอวมงคล เช่น งานศพ เป็นต้นซึ่งเมื่อทำพิธีทุกอย่างเสร็จสิ้นเรียบร้อยแล้วจะลาขันหรือในทางภาคเหนือเรียกว่าการ “ปลดขันตั้ง” ซึ่งมักเป็นคำล้อเลียน โดยเฉพาะในวงเหล้า หมายถึง การนำเงินค่าครูไปใช้จ่าย
• ประเภทที่ 2 ขันครูถาวร เป็นการ ไหว้ขันครู อัญเชิญเพื่อสัการะบูชาในผู้ที่ต้องการลงอาคมหรือเล่าเรียนวิชาศิลปะ คาถาอาคม โดยผู้เรียนจะต้องทำพานครู 1 พาน แล้วทำพิธีเลี้ยงครู ยกขันครู ตั้งเครื่องพลีกรรม ของถวายน้ำดื่มและดอกไม้ ซึ่งเป็นขั้นตอนที่แล้วแต่ว่าสำนักไหนจะมีรูปแบบการกำหนดแบบใด จากนั้นนำไปบูชา พิธีเหล่านี้จะไหว้และครั้ง สำหรับขันครูถาวรมีอีก 2 ประเภท
• ประเภทที่ 1 ขันน้อย จะทำการแบ่งออกเป็น ขัน 5, ขัน 8, ขัน 12, ขัน 16, ขัน 24, ขัน 28, และขัน 32
• ขัน 5 หมายถึง ขันศีล 5 เป็นขันเบญศีลหรือศีล 5 ถือเป็นขันที่คนส่วนใหญ่นิยมปฏิบัติบ่อยที่สุด
• ขัน 8 หมายถึง ขันศีล 8 เป็นขันอุโบสถศีลหรือศีล 8 ใช้ในการแก้บนหรือคำสาบาน
• ขัน 12 หมายถึง ขันพ่อครู เป็นขันที่ใช้ในการไหว้ครูอาจารย์ลำดับชั้นต้น
• ขัน 16 หมายถึง ขันครูบูชาพระเจ้า 16 พระองค์
• ขัน 24 หมายถึง ขันพ่อครูลำดับที่สองแต่มีตำแหน่งที่สูงกว่าครูชั้นต้น
• ขัน 28 หมายถึง ขันครูบูชาพระเจ้า 28 พระองค์
• ขัน 32 หมายถึง เป็นขันครูที่สูงกว่าขัน 12 สำหรับขัน 32 เป็นขันที่ใช้สหรับไหว้เทวดาทั้งสามโลก
• ประเภทที่ 2 ขันหลวง แบ่งได้ 4 ขัน เช่น ขัน 108, ขัน 109, ขัน 227, และขัน 1000
• ขัน 108 และ ขัน 109 มีความหมายเดียวกัน หมายถึง ขันครูเครื่องใหญ่ เป็นผู้มีวิชาอาคมแกร่งกล้าสามารถในระดับบรมครู ระดับผู้อาวุโส พระสงฆ์องค์เจ้าผู้มีวิชาแก่กล้า รวมถึงขั้นเจ้าเมืองหรือพระมหากษัตริย์
• ขันตั้งจะต้องมีการจัดเตรียมของหรือมีเครื่อง ไหว้ขันครู คารวะ อันได้แก่ หมากสาย 130 สาย, หมากขด 108 ขด (สามารถหาซื้อมในร้านค้าออนไลน์), กรวยหมากพลู 108 กรวย, กรวยดอกไม้ธูปเทียน 108 กรวย, ผ้าขาวผ้าแดงจะใช้อย่างละ 1 วา, เบี้ย 108, เงิน 108 บาท, เหล้า 10 ขวด, มะพร้าว 1 ทะลาย, กล้วย 1 เครือ, ข้าวสาร 1 ถัง, ข้าวเปลือก 1 ถัง, อ้อย 1 ลำ, หน่อกล้วย, หน่ออ้อย, หน่อเผือกมัน อย่างละ 1 หน่อ, ถั่วดำ, ถั่วแดง, งาดำ ทั้งหมดจะต้องจัดเตีรยมไว้อย่างละ 1 กลัก
• ขันเครื่อง 1000 เรามักจะเห็นพิธีนี้ในงานต่อเศียรพระ ต่อยอดพระเจดีย์ ต่อยอดปราสาท สิ่งของที่จะต้องเตรียมสำหรับการ ไหว้ขันครู ได้แก่ กรวยดอกไม้ 1000 กรวย, หมากพลู 1000, เบี้ย 1000, ข้าวสาร 1 หมื่น, ข้าวเปลือก 1 แสน, หมากสาย 32 สาย (ร้อนมาเรียบร้อยแล้ว) เทียนแท่งเล็ก ใช้แท่งละเฟื้อง, ผ้าขาวผ้าแดงอย่างละพับ, มะพร้าว 1 ลูก, กล้วย 1 หวี และ เงิน 108 บาท

คำโยงขันตั้ง คาถาที่ 1

สิทธิกิจจัง สิทธิกัมมัง สิทธิการิย ตถาคโต สิทธิเตโช

ชโยนิจจัง สิทธิลาโภ นิรันตรัง สัพพสิทธิปสิทธิเม

คำโยงขันตั้ง คาถาที่ 2

สิทธิกิจจัง สิทธิกัมมัง สิทธิลาโภ ชโย นิจจัง

พุทธังสิทธิธัมมังสิทธิสังฆังสิทธินมามิรัตนัตตยัง

พุทธคุณัง ธัมมคุณังสังฆคุณัง อหังวันทามิสัพพทา

คำโยงขันตั้ง คาถาที่ 3

โอมสิทธิการ ครูบาอาจารย์เจ้ากูมีทังครูเทพเมืองลาว

ครูผ้าขาวเมืองใต้ครูเทพพะไท้ไตรปิฏะกะลังกา ตักกสีลา

ครูพระกูม ครูพระกัน ครูพระกูมกัณฑ์คันธัพพะยักษ์ตนเปนพระยากั้ง

พระยาบัง จุ่งมาระวังรักษาตรีนิสิงเห สัตตนาเค ปัญจะพิษณุนเมวัจจะ

เอกะยักขา นวเทวา ปัญจพรัหมา นมามิหังปัตติทเวราชา อัฏฐะอรหันตา

ปัญจะ พุทธา นมามิหัง พุทธระวัง ธัมมระวัง สังฆระวังวิดวัง บังสวาหับ

สิทธิกิจจัง สิทธิกัมมัง สิทธิลาภัง สิทธิเตชะเชยยัง สิทธิตถาคโต

สิทธิอิติปิโสภควา นโมพุทธายะ มะอะอุสิวัง สิทธิ

คุณโณ ภวันตุเม โอมเหเต เยวสัพพสิทธิสวาหะ

คำต่อท้ายโยงขันตั้ง

พุทธคุณัง อาราธนานัง ธัมมคุณัง อาราธนานัง

สังฆคุณัง อาราธนานัง อาจาริยคุณัง อาราธนานัง

มาตาปิตาคุณังอาราธนานัง สัพพคุณานิจะ อาราธนานัง

พุทธัง ปะสิทธิเม ธัมมัง ปะสิทธิเม สังฆัง ปะสิทธิเม

อาจาริยัง ปะสิทธิเม มาตาปิ ตะโร ปะสิทธิเม

 สัพพคุณัง ปะสิทธิเม สิระสัง เมติฏะฐะตุ

ขออาราธนาคุณพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์

คุณครูบาอาจารย์คุณพ่อแม่และคุณทังหลายทังปวง

จุ่งมาตั้งอยู่กระหม่อมจอมหัวแห่งข้า ปะสิทธิจุ่งหื้อสาเร็จ

สัพพกิจทังมวลแก่ผู้ข้าเที่ยงแท้ดีหลีแด่เต๊อะฯ

คำปลดขันตั้งหรือปลงขันตั้ง

หลังจากทาพิธีเสร็จเรียบร้อยแล้ว ก็จะมีการปลดขันตั้งหรือปลงขันตั้ง

โดยเจ้าพิธีจะยกขันตั้งขึ้นเสมอศีรษะ แล้วกล่าวคำปลดขันตั้งดังนี้

พุทธัง ปัจจักขามิ ธัมมัง ปัจจักขามิ สังฆัง ปัจจักขามิ

อาจริยคุณังปัจจักขามิสัพพคุณานัง ปัจจักขามิอหังวันตามิสิระสา

              บัดนี้ผู้ข้าก็ได้กระทำพิธีสำเร็จเสร็จบัวระมวลดีแล้ว จักขอปลงยังคุณครูบาอาจารย์ไว้กระหม่อมจอมขวัญแห่งผู้ข้าก่อนแล แล้วจึงคว่ำขันลง หรือวางขันตั้งไว้เก็บเอาสิ่งที่เราจะเอานอกนั้นอนุญาตให้เขาเป็นเสร็จพิธี

ส่วนประกอบในขัน ไหว้ขันครู ที่ขาดไม่ได้

• หมากแห้ง หมากหมื่น ใช้ในการทำหมากสายและหมากขด
• ผ้าขาว เป็นสิ่งที่ใช้ในการทำพิธีและห่อและถือเป็นแทนครูที่ล่วงลับไปแล้ว
• ผ้าแดง ถือเป็นตัวแทนครูผู้ที่ยังมีชีวิตอยู่
• กรวยดอกไม้ ทำขึ้นตามจำนวนขันและดอกไม้ ซึ่งจะอยู่ที่แต่ละสำนักกำหนด
• กรวยพลู (สวยพลู) หมากแห้ง ใบพลูและสีเสียด จะต้องทำตามจำนวน
• เครื่องดื่มแต่ละสายมีความแตกต่างกัน อย่าง สายผีสาย ภูต พราย มักใช้เหล้า(สุราขาว สุราแดง) 1 ขวด
• น้ำผึ้ง 1 ขวด จะใช้ในกลุ่มสายเหล็กไหลจะขาดไม่ได้เลย
• ข้าวเปลือก ข้าวสาร
• เบี้ยจั่น เบี้ยนาง ใส่ตามจำนวนขัน
• ของทนสิทธิ์หรือเครื่องรางจากสัตว์ที่เกิดตามธรรมชาติ ของศักดิ์สิทธิ์หายาก เป้ง รูปปั้น ลูกแก้ว ประคำ จะใส่หรือไม่ก็ได้
• ใช้เทียนสีต่าง ๆ หรือเทียนขี้ผึ้ง ซึ่งจะใช้ให้ลงจำนวนคู่หรือตามจำนวนก็ได้แล้วแต่กำหนด
• ข้าวตอก
• ฉัตรหรือธง
• พานหรือขันโตก เป็นตัวใช้สำหรับใส่ของทั้งหมด

                สำหรับขันครูมีความสำคัญอย่างมาก เพราะเป็นเสมือนตัวแทนครูบาอาจารย์ที่เคารพ อีกทั้งเชื่อว่าการที่ตั้งบูชาและอัญเชิญครูบาอาจารย์ให้ท่านมาปกป้องรักษาตัวผู้เป็นศิษย์หรือผู้ที่บูชาอีกด้วย แน่นอนว่าในการทำพิธีมงคลต่าง ๆ จะไม่สำเร็จหากไม่มีการ ไหว้ขันครู จะทำให้เกิดอาถรรพ์ขึ้นหรือในคนที่มีอาคมสิ่งเหล่านั้นก็จตะเข้าตัว อาจถึงได้ตายได้ แต่ถึงแม้ว่าจะมีขันครูหากรักษาไม่ดีของก็เข้าตัวได้เหมือนกันและสุดท้ายที่ต้องจำคือขันครูจะต้องอยู่ในตำแหน่งสูงที่สุดของบ้านที่พักอาศัย หากมีการโยกย้ายขันครูจะต้องมีผ้าขาวห่อก่อนทุกครั้ง หากจำเป็นไม่ควรย้ายเด็ดขาด