ไหว้ศาลตายาย หรือที่เรียกกันง่าย ๆ ว่า “เจ้าที่” วิญญาณเจ้าของที่ล่วงลับไปแล้วได้มาสถิตอยู่ ณ สถานที่นั้นก่อน ซึ่งคนไทยนิยมไหว้ เพื่อให้ท่านได้ช่วยปกปักรักษาคุ้มครองผู้ที่อาศัยให้ไร้ภัยอันตรายที่จะเข้ามา ปลอดภัย ซึ่งเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์นิยมไหว้ในที่อยู่อาศัยหรือไร่นาต่าง ๆ เพื่อขอพรให้ท่านช่วยดูแลบ้านเรือนและร้านค้า ที่ทางสำหรับทำกิน ให้พบแต่ความเจริญรุ่งเรือง ไร้สิ่งชั่วร้ายเข้ามารบกวน ซึ่งเรื่องพิธีคนไทยให้ความสำคัญอย่างมาก จะต้องทำให้ถูกหลักด้วยจึงจะส่งผลดี เราไปดูกันว่าจะต้องทำอย่างไรบ้าง

พิธีและขั้นตอนการตั้งศาลตายาย

            1.ตั้งศาลตายายให้ถูกหลัก

                อย่างที่เรากล่างไปว่าศาลตายายหรือเจ้าที่นั้นเอง เป็นวิญญาณที่มาปกปักรักษาที่อยู่อาศัยและมาก่อนที่จะมีการปลูกบ้านขึ้น ซึ่งจะต้องมีการอัญเชิญดวงวิญญาณที่ว่ากันว่าเป็นเจ้าของที่ดินเก่าก่อนที่จะเริ่มต้นสร้างบ้านหรือทำประโยชน์บนที่ดินแปลงนี้ ให้ท่านได้ขึ้นมาสถิตบนศาลตายายที่จะสร้างขึ้น ทำหน้าที่คุ้มครองดูแลผู้ที่อยู่อาศัยและเจ้าของบ้านในปัจจุบันให้ปลอดภัย อย่างไรก็ต้องเข้าใจหลักการที่จะมีไว้สำหรับ ไหว้ศาลตายาย ดังนี้  

• เลือกทิศทางของที่ดิน โดยจะสามารถทราบได้ก็ต่อเมื่อมีการจ้างซินแสหรือหมอดูเพื่อดูฮวงจุ้ยและกำหนดสถานที่โดยเจ้าของบ้านเป็นผู้กำหนดเองได้ แต่ต้องปรึกษาพราหมณ์ เพื่อชี้จุดตำแหน่งที่เหมาะสม
• ระหว่างศาลและตัวบ้านจะต้องอยู่ไกลจากตัวบ้านและทิศตะวันตกห้ามตั้ง
• ศาลจะต้องไม่หลบมุมหรือตั้งใกล้ที่มีกลิ่นเหม็นอย่างถังขยะ ห้องน้ำ บ่อบำบัด เป็นต้น รวมถึงสถานที่ตั้งจะต้องไม่ไปกัดขวางทางเข้าออก
• พื้นที่ใต้บันไดไม่ควรแก่การตั้ง เพราะไม่สงบ
• หากไม่อยากให้พลังของสิ่งศักดิ์สิทธิ์ลดลง จะต้องไม่ตั้งใต้คานบ้าน

                2.ไหว้ศาลตายาย ทำตามนี้

                ก่อนที่จะทำการ ไหว้ศาลตายาย จะต้องมีการทำความสะอาดทุกครั้ง จึงค่อยนำของมาถวาย พร้อมจุดธูปบอกล่าวไหว้เจ้าที่ ซึ่งจะใช้ธูปจำนวน 5 ดอก ต่อด้วยการกล่าวคำไหว้เจ้าที่หรือคาถา ตั้งนะโม 3 จบ ตามด้วยคาถาว่า

“อิติสุคโต อะระหังพุทโธ นะโมพุทธายะ ปฐวีคงคา พระภุมมะเทวา ขะมามิหัง” 

                จากนั้นเมื่อทำการขอขมาเจ้าที่แล้วอธิษฐาน พร้อมปักธูปลงในกระถางหรือลงของเส้นไหว้ ถือเป็นอันเสร็จพิธี สำหรับท่านที่ไม่สะดวกสร้างศาลตายายขึ้น สามารถนำโต๊ะมาวางไว้หน้าบ้าน ต้องหันน้าเข้าหาตัวบ้านหรือจะวางไว้กลางบ้านก็ได้พิธีก็จะเหมือนกับการไหว้ศาลตายาย จากนั้นเมื่อทำทุกอย่างครบหมดแล้ว กล่าวคำไหว้และปฏิบัติตามขั้นตอนข้างต้น ถือเป้นอันเสร็จสมบูรณ์ในการ ไหว้ศาลตายาย

            3.รายการของ ไหว้ศาลตายาย ที่ต้องเตรียม

                ในเรื่องของการ ไหว้ศาลตายาย เรื่องผลไม้ที่นำมาถวายก็มีความสำคัญไม่น้อยและเป็นผลไม้ที่ไม่ได้หายากหรือสร้างความลำบากให้แก่ผู้ที่ไหว้บูชา โดยมีดังนี้

1. ส้มสำหรับใช้ ไหว้ศาลตายาย ใช้จำนวน 4 ผล (ห้ามใช้ส้มโอ) ควรเป็นผลไม้ที่พร้อมทานและทานง่าย อย่าง กล้วย และผลไม้อื่น ๆ เชื่อกันว่าจะทำให้มีความอุดมสมบูรณ์และมีสิ่งดี ๆ เข้ามา
2. อาหารคาวต่าง ๆ พร้อมข้าวสวย แต่ให้เน้นอาหารไทย เช่น แกงส้ม ต้มยำ แกงเผ็ด หรือต้มจืด เป็นต้น

1. ขนมไทยชื่อมงคล อาทิ ทองหยิบ ทองหยอด ฝอยทอง เม็ดขนุน เป็นต้น
2. หมาก พลู บุหรี่ หรือยาเส้น
3. น้ำดื่ม
4. พวงมาลัยหรือดอกไม้ 
5. ธูปและเทียน 

                สำหรับบางพื้นหรือบางจังหวัด อาจจะมีการตั้งของไหว้ต่างกันเล็กน้อย ขึ้นอยู่กับความเชื่อของแต่ละบุคคล รวมถึงคำแนะนำจากเจ้าพิธีที่มาประกอบพิธีกรรม

                4.ลาของ ไหว้ศาลตายาย

                การลาของไหว้ก็มีความสำคัญเช่นกัน เชื่อว่าของที่นำมา ไหว้ศาลตายาย เมื่อนำไปทานจะช่วยเสริมสิริมงคล โดยหลังจากที่เราทำการ ไหว้ศาลตายาย หรือเจ้าที่เจ้าทางเสร็จสิ้นแล้ว ลาเจ้าที่โดยการรอให้ธูปที่จุดไหว้บูชาหมดดอกหรือรอสักประมาณ 30 นาทีก็สามารถทำพิธีบาของไหว้ได้แล้ว 
                โดยคาถาลาของ ไหว้ศาลตายาย นั้นเราได้นำมาแล้ว ให้พนมมือ ตั้งนะโม 3 จบแล้วพูดว่า “เสสังมังคลัง ยาจามิ” ซึ่งแปลได้ว่า “ลูกขอส่วนที่เหลืออันเป็นมงคล เพื่อยังประโยชน์ เพื่อความสุขความเจริญ แก่ลูกด้วยเจ้าพระคุณ…” เพียงเท่านี้ ของไหว้ก็ยังคงสภาพดีสามารถทานได้แบบไม่ส่งผลต่อสุขภาพ

                5.คาถาบูชาสำหรับ ไหว้ศาลตายาย

                ในเรื่องของขั้นตอนคุณคงได้วิธีการดำเนินการแล้ว ต่อไปจะเป็นคาถาสำหรับสวดไหว้บูชาศาลตายาย ก่อนท่องจะต้องจุดธูปจำนวน 5 ดอก แล้วตั้งนะโม 3 จบ ต่อด้วยการท่องพระคาถาดังนี้

ตา–ยาย ยัสมิง ทิสาภาเค สันติ ตายายเทวา มหิทธิกา เตปิตุมเห อนุรักขันตุ อาโรคเยนะ สุเขนะจะ (3 จบ)

สิโรเม  ขอเดชะ ตายายเทวา เจ้าของที่ ขอให้ช่วยดูแลคุ้มครองรักษาบ้านเรือน (…สถานที่ของเราที่ตั้งศาล…) และข้าพเจ้าผู้อยู่อาศัยในสถานที่นี้  (ให้อธิฐานในสิ่งที่ปรารถนาไม่ว่าเรื่องใดก็ให้กล่าวลงไปด้วย) โสตถิ ชัยยะ ภะวันตุ เม 

                หากทำตามที่เราแนะนำเพียงแค่นี้คุณและครอบครัวก็จะพบเจอแต่สิ่งดี ๆ เข้ามาในชีวิตและมีตายายคอยคุ้มครองให้แคล้วคลาดปลอดภัยจากอันตรายทั้งหลายทั้งปวง

                6.ขอขมากับศาลตายาย

                ใครที่กำลังต้องการเสริมดวงชะตาของตนเองและครอบครัวให้ชีวิตเจริญรุ่งเรือง ได้รับความก้าวหน้า การไหว้ขอขมาถือเป็นสิ่งสำคัญเช่นกัน เพื่อเป็นการแสดงความเคารพต่อสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่ปกปักรักษาบ้าน นอกจากนี้ยังต้องกล่าวคำขอขมา ไหว้ศาลตายาย ดังต่อไปนี้ 

                ตั้งนโม 3 จบ แล้วกล่าวคำสวด “อิติสุคโต อะระหังพุทโธ นะโมพุทธายะ ปฐวีคงคา พระภุมมะเทวา ขะมามิหัง” จากนั้นจุดธูปบอกเจ้าที่ว่า วันนี้ลูกจะทำความสะอาดบ้าน สิ่งใดที่ลูกเคยล่วงเกินพระภูมิเจ้าที่ คุณตาคุณยาย ก็ขอโทษ สิ่งใดไม่ดีก็ขอให้ไปกับสิ่งสกปรกที่จะทำความสะอาดวันนี้ด้วยเถิด จากนั้นสามารถอธิษฐานขอพรในสิ่งปรารถนาได้เลยและทำการปักธูป ให้รอธูปหมดดอกจึงค่อยเริ่มทำความสะอาดบ้าน

3 กรณีของการย้ายศาลตายาย

1. มีการเปลี่ยนเจ้าบ้าน ไม่เพียงย้ายตำแหน่งศาลเท่านั้น ของไหว้ศาลตายายก็ต้องเปลี่ยนด้วย รวมไปถึงสิ่งของเครื่องใช้ภายในศาลจะต้องถูกโฉลกเจ้าของบ้านคนใหม่
2. หากมีเด็กเกิดใหม่เจ็บป่วยง่ายหรือมีคนโดน มีคุณไสย จะต้องย้ายศาลไปไว้ในทิศเหนือหรือทิศที่ดวงข่มอริ
3. ต้องการสร้างสิ่งปลูกสร้างใหม่ในบริเวณบ้าน จะต้องย้ายศาลไปทิศทางเดิม เพียงแต่ต้องทำการขยับตำแหน่งศาลตายายให้ออกไปจากจุดที่กำลังก่อสร้าง

ศาลตายายหรือบ้านของวิญญาณบรรพบุรุษที่คนไทยเชื่อสืบต่อกันมา

                บนผืนแผ่นดินไทยเชื่อกันว่ามีวิญญาณบรรพบุรุษหรือวิญญาณเจ้าของที่ดินเก่ายังคงสถิตอยู่ ด้วยแรงหวงแหนและผูกพันของท่าน จึงได้สถิตอยู่คอยดูแลรักษาผืนดินนั้น คนไทยจึงได้มีการสร้าง “ศาลเจ้าที่” ไว้ตามที่อยู่อาศัยหรือสวน ไร่นาต่าง ๆ ด้วยความที่ท่านได้ช่วยคุ้มครอง คนไทยจึงแสดงความนับถือด้วยการเรียกว่า “ศาลตายาย”

                แต่ตามความเชื่อของคนโบราณ ว่ากันว่าแต่ละที่มีวิญญาณหรือสิ่งศักดิ์สิทธิ์อยู่ต่างกัน อาทิเช่น ตายาย นางไม้ พ่อปู่  แต่โดยทั่วไปก็ยังคงใช้หุ่นตายายเป็นตัวแทนเหมือนกัน

                สำหรับตายายกหรือเจ้าที่เป็นวิญญาณไม่ใช่เทพ จึงสร้างศาลให้มีคล้ายกับบ้านเรือนของมนุษย์ เช่น เรือนไม้ทรงไทย หรือเรือนปูน 4 เสา ถือเป็นรูปแบบสมัยเก่า สำหรับสมัยนี้มีขนาดใหญ่และเพิ่มเป็น 6 เสา โดยส่วนใหญ่แล้วหากบ้านไหนมีศาลพระภูมิก็จะต้องมีศาลตายายจะเตี้ยกว่าเท่านั้น

ย้ายศาลตายายให้ถูกหลัก

                ในเรื่องของการย้ายสำคัญไม่แพ้การตั้งศาล ฉะนั้นจึงมีความจำเป็นอย่างมากในการเชิญพราหมณ์หรือหมอธรรมเป็นผู้ประกอบพิธีย้ายให้ ซึ่งเรื่อการเตรียมของจะมีความแตกต่างกันออกไป แล้วแต่ว่าสำนักไหนจัดแบบไหน ตามความเชื่อ ซึ่งจะต้องมีการดูฤกษ์งามยามดีที่ไม่ให้เป็นอริกับคนในบ้าน จากนั้นเมื่อถึงฤกษ์จะต้องทำพิธีการ “สูตรถอดหรือการถอดถอนศาลเดิม” ถือเป็นการทำตามหลักที่ถูกต้องและต้องเป็นผู้ที่มีความรู้เท่านั้น แล้วอ่านองค์เพื่อทำการครอบศาลใหม่ หรือพิธีสูตร*ขวัญศาล