การสืบพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศ ที่จะมาทำให้การเพาะต้นไม้นั้นง่ายขึ้นแบบปอกกล้วย

วงการต้นไม้ เข้าแล้วออกยาก สำหรับคนที่กำลังหามองหาความรู้ใหม่ ๆ ก่อนจะเข้าวงการต้นไม้แบบเต็มตัว ลองดูเรื่องราว การสืบพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศ ที่เหล่าพ่อค้าแม่ค้านั้นใช้ในการขยายพันธุ์พืชกันก่อนเลย เพราะต้นไม้ที่เกิดจากการใช้วิธีเหล่านี้จะมีอะไรที่แปลกไปจากเดิมหรือดีกว่าเดิมอย่างไรนั้น เป็นสิ่งที่คุณควรรู้ก่อนจะไปเลือกต้นไม้ซักต้น และที่สำคัญคือคุณก็สามารถนำความรู้เหล่านี้มาใช้เพาะและขยายพันธุ์ต้นไม้ของคุณต่อไปเองได้อีกด้วย

ทำความรู้จักกับ การสืบพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศ ของพืชแบบง่าย ๆ ฉบับคนที่อยากเข้าวงการต้นไม้ควรรู้

การสืบพันธุ์ของสิ่งมีชีวิต คือการสร้างสิ่งมีชีวิตใหม่จากสิ่งมีชีวิตเดิม เพื่อการขยายพันธุ์พืชและดำรงเผ่าพันธุ์ให้คงอยู่ ซึ่งจะมีการสืบพันธุ์ 2 แบบคือ การสืบพันธุ์แบบอาศัยเพศ (SEXUAL REPRODUCTION) และ การสืบพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศ (ASEXUAL REPRODUCTION)

• การสืบพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศ หมายถึง

การสืบพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศ หมายถึง (ASEXUAL REPRODUCTION) การสืบพันธุ์ที่ไม่ได้เกิดจากการปฏิสนธิระหว่างเซลล์สเปิร์มและเซลล์ไข่ แต่เป็นการขยายพันธุ์เพิ่มจำนวนจากการใช้ส่วนต่าง ๆ ของพืช เช่น ราก ใบ เมล็ด ลำต้น มาใช้ในการสืบพันธุ์เป็นต้นใหม่ โดย การสืบพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศของพืช จะไม่ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงทางพันธุกรรม ต้นใหม่ที่เกิดขึ้นจะมีลักษณะเหมือนต้นพ่อแม่ทุกอย่าง การเปลี่ยนแปลงทางพันธุกรรมที่มีโอกาสเกิดขึ้นนั้นจะมีน้อยมาก

• การสืบพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศ มีกี่ประเภท

การสืบพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศของพืช นี้สามารถใช้ส่วนประกอบต่าง ๆ ของพืชมาใช้ในการขยายพันธุ์ได้ ซึ่งแต่ละประเภทก็จะมี ขั้นตอน การสืบพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศ ที่แตกต่างกันไป ดังนี้

1. การปักชำ (CUTTING)

การปักชำ (CUTTING) คือการนำส่วนต่าง ๆ ของพืชเช่น ลำต้น ราก ใบที่ไม่แก่และไม่อ่อนเกินไปจากต้นแม่ มาชำให้ส่วนนั้นเกิดการแบ่งเซลล์จนเป็นต้นใหม่ที่สมบูรณ์ ซึ่งอาจจะเกิดเป็นรากบนกิ่ง, เกิดตาบนราก, เกิดทั้งรากและต้นบนใบที่ปักชำ พืชที่นิยมใช้วิธีการปักชำเช่น สายน้ำผึ้ง ชบา เฟื่องฟ้า วาสนา โคมญี่ปุ่น ตีนตุ๊กแก ยางอินเดีย กุหลาบพันปี คาเมเลีย สาเก ขนุน หม่อน ฝรั่ง การปักชำสามารถแบ่งตามชนิดได้ดังนี้

• • การตัดชำกิ่ง (STEM CUTTINGS) ได้แก่ การตัดชำกิ่งแก่ (HARDWOOD CUTTINGS), การตัดชำกิ่งกึ่งแก่กึ่งอ่อน (SEMIHARDWOOD CUTTINGS), การตัดชำกิ่งอ่อน (SOFTWOOD CUTTINGS) และ การตัดชำกิ่งไม้พุ่มเนื้ออ่อน (HERBACEOUS CUTTINGS)
  • การตัดชำใบ (LEAF CUTTINGS)
  • การตัดชำใบติดตา (LEAF BUD CUTTINGS)
  • การตัดชำราก (ROOT CUTTINGS)

วิธีการเลือกชิ้นส่วนและชนิดในการปักชำขึ้นอยู่กับวิธีที่ง่ายและให้ผลดีกับพืชแต่ละชนิด แต่แน่นอนว่าเป็นวิธีที่ง่ายและเห็นผลได้อย่างรวดเร็ว แต่ก็ขึ้นอยู่กับปัจจัยหลายอย่าง เช่น การเลือกกิ่งชำ, การเก็บรักษาและการควบคุมการเติบโตของกิ่งชำ, สภาพแวดล้อมระหว่างการปักชำ ไปจนถึงการดูแลในช่วงเวลาปักชำ

ตัวอย่าง ขั้นตอน การสืบพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศ โดยการตัดชำกิ่ง (STEM CUTTINGS) เริ่มจากการเลือกกิ่งชำที่ไม่แก่ไม่อ่อนจากนั้นใช้มีดหรือกรรไกรตัดแต่งมาตัดกิ่งออกให้มีความยาวประมาณ 10-20 เซนติเมตร และเอาใบที่ติดอยู่กับกิ่งที่ตัดมานั้นออกให้หมด จากนั้นนำไปชำไว้ในกระบะชำ โดนปักให้ในดินประมาณ 1 ใน 3 ของความยาวกิ่ง หรือประมาณ 7 เซนติเมตรจากความยาวกิ่ง 20 เซนติเมตร รดน้ำและรอส่วนกิ่งชำนี้งอกรากและใบก่อนจะนำไปปลูกแบบปกติต่อไป

2. การตอน (MARCOTTING)

การตอน (MARCOTTING) คือ การชักนำให้เกิดรากในกิ่งหรือต้นแม่ก่อนที่จะตัดส่วนที่มีรากออกไปปลูกเป็นต้นใหม่ (LAYER) ส่วนของกิ่งที่อยู่ในระหว่างการเกิดรากนี้จะได้รับสารอาหารและสามารถสังเคราะห์แสงได้ตามปกติ โดยรากจะเกิดจากส่วนที่มีการสะสมอาหารที่รอยควั่นของกิ่งนั่นเอง ดังนั้นปัจจัยสำคัญของการตอนจะอยู่ที่บริเวณเกิดราก ที่จะต้องจัดให้มีสภาพแวดล้อมที่สมบูรณ์ ระบายอากาศและความชื้นได้อย่างเหมาะสม เพื่อทำให้เกิดรากได้ไวยิ่งขึ้น

การตอนควรใช้กับ ไทร โกสน เงินไหลมา สาวน้อยปะแป้ง องุ่น พลูด่าง มะลิ แอปเปิล กุหลาบ โพรเทีย สามารถจะจัดแบ่งได้หลายชนิด และจะมี ขั้นตอน การสืบพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศ แตกต่างกันไปตามชนิดต่าง ๆ ของการตอน เช่น

• • AIR LAYERING หรือการเร่งให้เกิดรากอากาศ โดยการลอกเปลือกไม้ในกิ่งที่สมบูรณ์ ตั้งตรงและได้รับแสงเต็มที่ แล้วใช้ดินหรือวัสดุชื้นมาหุ้มส่วนที่เป็นรอยควั่นไว้ มัดให้แน่นและรอจนเกิดรากใหม่
  • TIP LAYERING สำหรับพืชที่มีการโน้มแตะพื้นดินจนทำให้ส่วนที่โน้มลงมาจนแตะพื้นเกิดเป็นต้นใหม่
  • SIMPLE LAYERING สำหรับพืชไม้เลื้อยที่สามารถโน้มกิ่งได้ โดยจะปาดกิ่งและโน้มลงมาให้ส่วนนั้นติดกับพื้นดินโดยใช้ลวดหรือไม้ยึดไว้จนเกิดรากใหม่
  • COMPOUND LAYERING สำหรับพืชลำต้นยาวหรือการตอนกิ่งเป็นช่วง ๆ ให้กิ่งที่โผล่เหนือดินเจริญเป็นต้นและส่วนที่ถูกทับเจริญเป็นรากแบบนี้ยาวไปตลอดทั้งช่วงของลำต้น
  • STOOL LAYERING หรือการสุมโคนโดยการตัดโคนใกล้ระดับดินเพื่อให้เกิดยอดกิ่งใหม่แล้วใช้ดินโคนทับไว้เพื่อให้เกิดรากแล้วเจริญต่อไปเป็นต้น

3. การติดตา (BUDDING)

การติดตา (BUDDING) คือการขยายพันธุ์พืชที่นิยมมากเพราะเป็นวิธีที่ได้ผลเร็วและมีโอกาสเกิดต้นใหม่มากที่สุด รวมถึงยังใช้ชิ้นส่วนในการติดตาน้อยทำให้ไม่เปลืองแม่พันธุ์อีกด้วย นิยมใช้กับ ส้ม กุหลาบ มะม่วง เงาะ อาโวกาโด วอลนัท องุ่น การติดตาจะเป็นการนำชิ้นส่วนของตา 1 ตาจากต้นแม่พันธุ์มาเชื่อมต่อกับเนื้อเยื่อของต้นตออีกพันธุ์เพื่อทำให้เกิดเป็นต้นพันธุ์ใหม่ที่ต้องการ ซึ่งจะมีวิธีในการเลือกกิ่งตาและต้นตอที่เหมาะสมเพื่อให้ได้ต้นใหม่ที่ถูกต้องและได้ผลตรงตามที่คิดไว้นั่นเอง

โดย การสืบพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศ สิ่งมีชีวิต ด้วยการติดตาก็จะมีหลากหลายแบบและมีขั้นตอนที่คล้ายกัน อาจจะต่างกันนิดหน่อยอย่างเช่น

• • การติดตาแบบตัวที (T-BUDDING) วิธีที่นิยมมากที่สุดโดยการกรีดบริเวณปล้องของต้นตอให้เป็นรูปตัว T แล้วสอดใช้กิ่งตาสอดเข้าไปในบริเวณนั้น จากนั้นพันพลาสติกเพื่อให้เกิดรากต่อไป
  • การติดตาแบบเพลท (PLATE BUDDING) ใช้กับพืชที่ต้นตอเปลือกหนาและมีน้ำยางเยอะ จะกรีดเป็นทรงสี่เหลี่ยมหรือตัว H ตามแต่ชนิดและความหนาของเปลือกต้นคอ
  • การติดตาแบบแพทช์ (PATCH BUDDING) ใช้กับพืชติดง่ายเปลือกหนาและลอกเปลือกได้ โดยจะกรีดให้เป็นสี่เหลี่ยมผืนผ้าแล้วลอกเปลือกส่วนนั้นออกทั้งหมดแล้วใช้กิ่งตาปิดคร่อมลงไปได้เลย
  • การติดตาแบบชิพ (CHIP BUDDING) ใช้กับพืชเปลือกบางและลอกเปลือกไม่ได้ จะใช้วิธีการเฉือนเข้าไปในเนื้อไม้ของต้นตอให้ทำมุม 45 องศาทั้งแนวล่างและแนวบน แล้วใช้ส่วนกิ่งตาสอดเข้ามาแผลโดยยึดกับต้นตอทั้งทางบนและล่างตามรอยที่กรีดไว้ได้เลย
  • การติดตาซ้อน (DOUBLE-WORKING) คือการติดตาแบบ 2 ชั้นเพื่อทำให้มั่นใจว่าการติดตานั้นจะได้ผลอย่างน้อย 1 ต้น ซึ่งถ้าการติดตาในอันแรกไม่ได้ผล ก็สามารถลุ้นผลในการติดตาอันที่ 2 ได้ โดยไม่ต้องเสียเวลารอการติดตาใหม่นั่นเอง

4. การต่อกิ่ง (GRAFTING)

การต่อกิ่ง (GRAFTING) เป็นวิธีการใช้การตัดยอดต้นตอออกทั้งหมดแล้วใช้กิ่งพันธุ์มาเสียบในต้นตอนี้เพื่อปรับพันธุ์พืชให้ได้พันธุ์ใหม่ เปรียบเสมือนการเปลี่ยนยอดไม้ พืชที่นิยม เช่น ลำไย ขนุน น้อยหน่า สาลี่

ขั้นตอน การสืบพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศ มีทั้งแบบเสียบลิ่ม (CLEFT GRAFTING) หรือการตัดกิ่งพันธุ์ให้เป็นปลายลิ่มแล้วเสียบไปตรงกลางเนื้อไม้ต้นตอ, แบบ INLAY GRAFTING หรือการผ่าเนื้อไม้ต้นตอที่ตัดยอดออกหมดแล้วแนวตรงสี่เหลี่ยมผืนผ้าแล้วใช้กิ่งพันธุ์ที่ตัดเป็นลิ่มเสียบเข้าไปในแผลต้นตอโดยให้เนื้อเยื่อของทั้ง 2 ต้นสัมผัสกัน และแบบ SAWKERF GRAFTING สำหรับพืชพันธุ์ไม้คดไม่เรียบ และใช้กับต้นตอขนาดใหญ่ จะใช้วิธีเลื่อยต้นตอให้ลึกประมาณ 2 ใน 3 ของเนื้อไม้ แล้วใช้กิ่งพันธุ์เสียบเข้าทางรองด้านข้างที่เลื่อยไว้แทน

5. การทาบกิ่ง (LAYERING หรือ LAYERAGE)

การทาบกิ่งเป็นการขยายพันธุ์พืชที่จะใช้ต้นพันธุ์พืช 2 ต้นมาทั้งราก โดยนำมาเชื่อมกิ่วให้ติดกันจนกิ่งประสานกันเป็นหนึ่งเดียว จากนั้นจึงตัดรากจากต้นใดออก 1 ต้น จะได้เป็นต้นใหม่ที่มีรากและยอดต้นคนละพันธุ์กัน การขยายพันธุ์พืชแบบนี้สามารถทำได้ตลอดทั้งปีและได้ผลเร็วกว่าการเพาะเมล็ด โดยพืชที่นิยมการสืบพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศด้วยวิธีการทาบกิ่ง เช่น มะม่วง มะปราง กระท้อน ขนุน ทุเรียน

โดยขั้นตอนในการทาบกิ่งนั้นจะเริ่มจากการเลือกต้นตอและกิ่งพันธุ์ จากต้นที่เกิดจากการเพาะเมล็ดเพราะตะมีระบบรากที่แข็งแรงและคงทนมากกว่าและจะใช้กิ่งพันธุ์เป็นพันธุ์ที่ต้องการ ให้นำต้นตอมาตกแต่งรากออกเล็กน้อยแล้วนำมาใส่ในถุงที่ใส่ขุยมะพร้าวเตรียมไว้ มีดปากให้แน่น จากนั้นใช้กิ่งพันธุ์มาทาบกับกิ่งของต้นตอให้แน่นและอยู่กับที่เพื่อทำให้กิ่งทั้ง 2 ต้นนั้นประสานติดกันได้ไวมากขึ้น มีทั้งแบบการทาบกิ่งแล้วค่อยตัดยอดออกทีหลัง (APPROACH GRAFTING) และตัดยอดก่อนนำมาทาบ (INARCHING)

• ข้อดีข้อเสีย การสืบพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศ

  • การปักชำ ทำให้การเกิดต้นใหม่นั้นง่าย ต้นทุนต่ำ ได้ปริมาณมาก
  • การตอน จะใช้กับต้นไม้ที่หายากและไม่สามารถใช้วิธีอื่นในการขยายพันธุ์ได้ จะได้ต้นใหม่ที่โตไว ไม่ต้องเสียเวลาเพาะ แต่จะใช้พื้นที่เยอะ ได้ปริมาณต้นใหม่น้อย และใช้เวลาในการงอกรากนาน
  • การติดตา ใช้เวลาน้อยกว่าการต่อกิ่งและมีโอกาสที่จะเกิดต้นใหม่ที่สมบูรณ์มากกว่า สามารถเลือกชิ้นส่วนพันธุ์ดีมาใช้ได้ ได้ต้นใหม่จำนวนมากและไม่เปลืองกิ่ง
  • การต่อกิ่ง ลำต้นที่เกิดการประสานกันจะมีความแข็งแรง แต่ถ้าหากการต่อกิ่งไม่สำเร็จก็จะเสียต้นตอทั้งต้น อีกทั้งยังเป็นการผ่าเนื้อไม้เพื่อเสียบกิ่ง เพิ่มโอกาสที่เชื้อโรคจากภายนอกเข้าไปทำลายในเนื้อไม้ต้นตอได้มากขึ้น

เลือกวิธีขยายพันธุ์ต้นไม้ต้องเลือกให้เหมาะสม แล้วคุณเองก็จะมีสวนต้นไม้ของคุณเองได้ง่าย ๆ ที่บ้าน

ถ้าหากคุณรู้วิธีการเพาะพันธุ์ การขยายพันธุ์ต้นไม้ที่คุณเลี้ยงอยู่ได้แล้ว และอยากลองปลูกต้นไม้ด้วยตัวเองซักต้น ลองใช้วิธี การสืบพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศ แต่ละแบบที่เรานำมาฝากกัน เผื่อว่าต้นไม้ที่บ้านของคุณจะเพิ่มจาก 1 ต้นเป็น 5 ต้น แล้วเพิ่มไปเป็น 100 ต้น รู้ตัวอีกทีคุณอาจจะเป็นคนที่ขยายพันธุ์ต้นไม้จนสามารถนำไปขายได้เลยก็ได้

📚 อ้างอิง (Reference Sites)

📙 บทความที่เกี่ยวข้อง (Internal Resources)

📘 อ้างอิงเนื้อหา (External links)

• https://www.baanlaesuan.com/9486/plant-scoop/cuttings

📕 อ้างอิงรูปภาพ

• https://www.technologychaoban.com/agricultural-technology/article_17606

เรียบเรียงและจัดทำโดย ข้าวตังดอทคอม