รู้หรือไม่ว่าบทกลอนที่เราท่อง ๆ กันเพื่อเก็บคะแนนกับคุณครูนั้นจริง ๆ แล้วเรียกว่าบทอาขยาน ซึ่งบทอาขยาน คือ บทท่องจำ การเล่า การสวด เรื่อง นิทาน ซึ่งเป็นการท่องจำข้อความหรือคำประพันธ์ที่ชอบ บทร้อยกรองที่ไพเราะ โดยอาจตัดตอนมาจากหนังสือวรรณคดีเพื่อให้ผู้ท่องจำได้และเห็นความงามของบทร้อยกรองทั้งในด้านวรรณศิลป์การใช้ภาษา เนื้อหา และวิธีการประพันธ์

การท่องจำหรือท่องบทอาขยาน เป็นการอ่านออกเสียงที่อาศัยความจำโดยไม่ดูบทอ่าน ต้องใช้ความสามารถในการจำบทท่องจำ อ่านให้ถูกต้องตามฉันทลักษณ์ และทำนองเสนาะของบทร้อยกรองนั้นๆ ต้องสอดคล้องกับอารมณ์ในบทอ่าน โดยอ่านให้ไพเราะถูกต้องคล่องแคล่ว ทำให้เกิดภาพพจน์ ได้รสได้อารมณ์

ประโยชน์และคุณค่าของการท่องบทอาขยาน

การท่องบทอาขยานส่วนใหญ่เป็นการท่องออกเสียง คือ ผู้ท่องเปล่งเสียงออกมาดัง ๆ ในขณะที่ใช้สายตากวาดไปตามตัวอักษร ยึดหลักการออกเสียง เหมือนหลักการอ่านทั่วไป เพื่อให้การออกเสียงมีประสิทธิภาพควรฝึกฝน สำหรับการท่องบทอาขยาน จะเห็นได้ว่ามีประโยชน์มากมายเลยทีเดียว วันนี้เราคัดประโยชน์สำคัญของการท่องอาขยานมาให้แล้ว ไปดูกันเลยว่ามีอะไรบ้าง

• ฝึกความจำ ซึ่งเป็นสิ่งสำคัญยิ่ง เพราะมนุษย์ต้องอาศัยความจำ เพื่อ
• เป็นเครื่องมือในการคิดวิเคราะห์คิดสังเคราะห์
• เป็นการฝึกวินัย เพราะการจะท่องให้จำได้ต้องมีวินัยและต้องฝึกฝน
• เป็นการใช้เวลาว่างให้เป็นประโยชน์
• อนุรักษ์วัฒนธรรมไทย ทางด้านภาษาให้คงอยู่ตลอดไป
• ได้รับคติสอนใจจากบทประพันธ์ที่ท่อง
• ทำให้เป็นคนอารมณ์ดีจากความงามของบทประพันธ์ที่ท่อง
• เพื่อตระหนักในคุณค่าของภาษาไทยและซาบซึ้งในความไพเราะของบทร้อยกรอง
• เพื่อให้เกิดความภาคภูมิใจในความสามารถของกวีไทย
• เพื่อเป็นพื้นฐานในการแต่งคำประพันธ์
• เพื่อใช้เป็นสื่อถ่ายทอดคุณธรรมจริยธรรม และนำข้อคิดที่เป็น ประโยชน์ไปใช้

6 บทอาขยานหลักสำหรับนักเรียน ชั้นป.1-ป.6

สำหรับบทอาขยานบทหลัก หมายถึง บทอาขยานที่กระทรวงศึกษาธิการเป็นผู้กำหนดให้นักเรียนนำไปท่องจำเพื่อความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันทั่วประเทศนั่นเอง ซึ่งวันนี้เราจะพามาดูบทอาขยานที่น้อง ๆ จะต้องพบเจอในแต่ละช่วงชั้นเรียนกัน

• ในชั้นเรียนประถมศึกษาปีที่ 1 บทอาขยานหลักคือ แมวเหมียว  แยกเขี้ยวยิงฟัน 

แมวเอ๋ย แมวเหมียว รูปร่าง ประเปรียว เป็นหนักหนา

ร้องเรียก เหมียวเหมียว ประเดี๋ยวก็มา เคล้าแข้ง เคล้าขา น่าเอ็นดู

รู้จัก เอารัก เข้าต่อตั้ง ค่ำค่ำ ซ้ำนั่ง ระวังหนู

ควรนับว่ามัน กตัญญู พอดู อย่างไว้ ใส่ใจเอย

• ในชั้นเรียนประถมศึกษาปีที่ 2 บทอาขยานหลักคือ ไก่แจ้

ไก่เอ๋ยไก่แจ้                        ถึงยามขันขันแซ่กระชั้นเสียง

โก่งคอเรื่อยร้องซ้องสำเนียง       ฟังเพียงบรรเลงวังเวงดัง

ถ้าตัวเราเหล่านี้หมั่นนึก            ถึงคุณครูผู้สอนสั่ง

ไม่มากนักสักวันละสองครั้ง      คงตั้งแต่สุขทุกวันเอย

• ในชั้นเรียนประถมศึกษาปีที่ 3 บทอาขยานหลักคือ เด็กน้อย

เด็กเอ๋ย เด็กน้อย ความรู้ เรายังด้อย เร่งศึกษา

เมื่อเติบใหญ่ เราจะได้ มีวิชา เป็นเครื่องหา เลี้ยงชีพ สำหรับตน

ได้ประโยชน์ หลายสถาน เพราะการเรียน จงพากเพียร ไปเถิด จะเกิดผล

ถึงลำบาก ตรากตรำ ก็จำทน เกิดเป็นคน ควรหมั่น ขยันเอย

• ในชั้นเรียนประถมศึกษาปีที่ 4 บทอาขยานหลักคือ ปากเป็นเอก เลขเป็นโท หนังสือเป็นตรี ชั่วดีเป็นตรา

ปากเป็นเอกเหมือนเสกมนต์ให้คนเชื่อ       ฉลาดเหลือวาจาปรีชาฉาน

จะกล่าวถ้อยร้อยคำไม่รำคาญ                       เป็นรากฐานเทิดตนพ้นลำเค็ญ

เลขเป็นโทโบราณท่านสั่งสอน          เร่งสังวรเวี่ยไว้ใช่ว่าเล่น

การคำนวณควรชำนาญคูณหารเป็น              ช่วยให้เด่นดีนักหนารู้ท่าคน

หนังสือเป็นตรีวิชาปัญญาเลิศ                      เรียนไปเถิดรู้ไว้ไม่ไร้ผล

ยามยากแสนแค้นคับไม่อับจน                      ได้เลี้ยงตนด้วยวิชาหาทรัพย์ทวี

ชั่วดีเป็นตราประทับไว้กับโลก                     ยามวิโยคชีพยับลับร่างหนี

ที่ศูนย์แท้ก็แต่ตัวส่วนชั่วดี                            คงเป็นที่ลือทั่วชั่วฟ้าดิน

• ในชั้นเรียนประถมศึกษาปีที่ 5 บทอาขยานหลักคือ วิชาเหมือนสินค้า

วิชาเหมือนสินค้า                     อันมีค่าอยู่เมืองไกล

ต้องยากลำบากไป                    จึงจะได้สินค้ามา

จงตั้งเอากายเจ้า                        เป็นสำเภาอันโสภา

ความเพียรเป็นโยธา                แขนซ้ายขวาเป็นเสาใบ

นิ้วเป็นสายระยาง                     สองเท้าต่างสมอใหญ่

ปากเป็นนายงานไป                 อัชฌาศัยเป็นสเบียง

สติเป็นหางเสือ                        ถือท้ายเรือไว้ให้เที่ยง

ถือไว้อย่าให้เอียง                                ตัดแล่นเลี่ยงข้ามคงคา

ปัญญาเป็นกล่องแก้ว                ส่องดูแถวแนวหินผา

เจ้าจงเอาหูตา                            เป็นล้าต้าฟังดูลม

ขี้เกียจคือปลาร้าย                      จะทำลายให้เรือจม

เอาใจเป็นปืนคม                       ยิงระดมให้จมไป

จึงจะได้สินค้ามา                       คือวิชาอันพิสมัย

จงหมั่นมั่นหมายใจ                   อย่าได้คร้านการวิชา

• ในชั้นเรียนประถมศึกษาปีที่ 6 บทอาขยานหลักคือ เป็นมนุษย์หรือเป็นคน

เป็นมนุษย์เป็นได้เพราะใจสูง                 เหมือนนกยูงมีดีที่แววขน

ถ้าใจต่ำเป็นได้แต่เพียงคน                     ย่อมเสียทีที่ตนได้เกิดมา

ใจสะอาด  ใจสว่าง  ใจสงบ        ถ้ามีครบควรเรียกมนุสสา

เพราะทำถูกพูดถูกทุกเวลา                       เปรมปรีดาคืนวันสุขสันต์จริง

ใจสกปรกมืดมัวและร้อนเร่า       ใครมีเข้าควรเรียกว่าผีสิง

เพราะพูดผิดทำผิดจิตประวิง      แต่ในสิ่งนำตัวกลั้วอบาย

คิดดูเถิดถ้าใครไม่อยากตก                   จงรีบยกใจตนรีบขวนขวาย

ให้ใจสูงเสียได้ก่อนตัวตาย                   ก็สมหมายที่เกิดมาอย่าเชือนเอย

เรียบเรียงและจัดทำโดย ข้าวตังดอทคอม