รอบรู้เรื่อง โคลงสี่สุภาพ บทประพันธ์ที่นักกวีนิยมกันมาก

โคลงสี่สุภาพเป็นคำประพันธ์ที่กวีชอบแต่งและผ่านการพัฒนามายาวนานจนมีฉันทลักษณ์ที่ลงตัวและเป็นแบบฉบับดังที่ยึดถือกันในปัจจุบัน สำหรับการแต่งโคลงสี่สุภาพให้ถูกต้องสมบูรณ์ ไพเราะนั้น แต่งได้ค่อนข้างยาก เพราะบางครั้งต้องรักษาเนื้อความไว้ จึงได้มีการอนุโลมให้ใช้คำที่บังคับรูปวรรณยุกต์เอก หรือโทตรงตามแผนผังฉันทลักษณ์อย่างเคร่งครัด และในส่วนของคำอื่น ๆ ที่มิได้บังคับรูปวรรณยุกต์ จะใช้คำที่มีรูปวรรณยุกต์หรือไม่ก็ได้ ขึ้นอยู่กับเนื้อความในโคลงและขึ้นอยู่กับจินตนาการของผู้แต่งด้วย ด้วยเสน่ห์ของการบังคับวรรณยุกต์เอกโทที่ลงตัว ไพเราะสวยงาม คำว่า สุภาพ หมายถึงคำที่มิได้มีรูปวรรณยุกต์ วันนี้เราจะมาทำความรู้จักกับ โคลงสี่สุภาพ คำประพันธ์ที่ได้รับความนิยม และขึ้นว่าเป็นบทที่มีความไพเราะมากที่สุด และก็มีการแต่งที่ไม่ง่ายเลย เผื่อใครอยากจะลองเป็นนักกวีดูบ้าง

ประวัติความเป็นมาของ  โคลงสี่สุภาพ 

สำหรับประวัติความเป็นมาของคำประพันธ์ประเภท โคลงสี่สุภาพ ได้มีปรากฏในวรรณกรรมไทยมายาวนาน เรียกได้ว่าตั้งแต่สมัยต้นอยุธยา ก็ได้มีปรากฏในมหาชาติคำหลวงเป็นเรื่องแรก  และต่อมาก็มีวรรณกรรมที่แต่งด้วยโคลงสี่สุภาพ ได้แก่ โคลงนิราศหริภุญชัย โคลงมังทราตีเชียงใหม่ และลิลิตพระลอนั่นเอง มาถึงช่วงในสมัยอยุธยาตอนกลาง ก็ได้มีวรรณกรรมที่ใช้โคลงสี่สุภาพเช่นกัน ไม่ว่าจะเป็นโครงเรื่องพาลีสอนน้อง โคลงทศรถสอนพระราม หรือโคลงราชสวัสดิ์ ที่เป็นพระราชนิพนธ์ในสมเด็จพระนายรายณ์มหาราช โคลงเฉลิมพระเกียรติพระนารายณ์มหาราช โคลงนิราศนครสวรรค์ กาพย์ห่อโคลงและโคลงอักษรสามของพระศรีมโหสถ ซึ่งในยุคนี้ก็ได้รับความนิยมอย่างแพร่หลาย จนมาถึงสมัยอยุธยาตอนปลาย ก็ยังคงมีปรากฎโคลงนิราศพระบาท โคลงนิราศเจ้าฟ้าอภัย และกาพย์ห่อโคลงพระราชนิพนธ์เจ้าฟ้าธรรมาธิเบศร์ ที่ถูกแต่งโดยใช้โคลงสี่สุภาพเช่นกัน

ส่วนในสมัยธนบุรี ก็มี โคลงยอพระเกียรติพระเจ้ากรุงธนบุรี และลิลิตเพชรมงกุฎ รวมไปถึงในยุคสมัยรัตนโกสินทร์ วรรณกรรมที่ใช้โคลงสี่สุภาพที่เด่น ๆ ได้แก่ ลิลิตตะเลงพ่าย โคลงนิราศนรินทร์ โคลงนิราศสุพรรณ โคลงโลกนิติ สามกรุง เรียกได้ว่าโคลงสี่สุภาพนี้เป็นคำประพันธ์ที่ได้รับความนิยมมาอย่างต่อเนื่องจนถึงปัจจุบันนี้เลย

แผนผังฉันทลักษณ์ โคลงสี่สุภาพ และความสำคัญของสัมผัสในบท

ลักษณะโคลงสี่สุภาพ 1 บทมี 4 บาท โดย 1 บรรทัดคือ 1 บาท แต่ละบาทมี 2 วรรค บาทที่ 1 บาทที่ 2 และบาทที่ 3 มีจำนวนคำเท่ากัน คือ วรรคหน้ามี 5 คำ ส่วนวรรคหลังมี 2 คำ บาทที่ 4 วรรคหน้ามี 5 คำเช่นกัน แต่วรรคหลังจะมี 4 คำ รวมทั้งสิ้น 1 บทจะมี 30 คำ ในส่วนของ คำสร้อย ที่อยู่ในบทประพันธ์ประเภทโคลงสี่สุภาพนี้ ก็คือคำที่แต่งท้ายบาทของโคลงตามข้อบังคับ เพื่อทำให้ได้ใจความครบถ้วน ถ้าโคลงบาทใดได้ความครบถ้วนแล้ว ก็ไม่ต้องเติมคำสร้อย โคลงสี่สุภาพบังคับรูปวรรณยุกต์ เอก โท คือ บังคับรูปวรรณยุกต์เอก 7 ตำแหน่ง รูปวรรณยุกต์โท 4 ตำแหน่ง การท่องจำ แผนผังฉันทลักษณ์ โคลงสี่สุภาพ ที่หลาย ๆ คนคงเคยได้ยินกันมาก็คือ

เสียงลือเสียงเล่าอ้าง                 อันใด พี่เอย

เสียงย่อมยอยศใคร                           ทั่วหล้า

สองเขือพี่หลับใหล                            ลืมตื่น ฤาพี่

สองพี่คิดเองอ้า                                อย่าได้ ถามเผือ

บทประพันธ์ประเภท โคลงสี่สุภาพ กับวรรณคดีไทย

 จะเห็นได้ว่าโคลงสี่สุภาพ มีมาตั้งแต่สมัยอยุธยา และก็มีวรรณคดีหลากหลายเรื่องที่ถูกแต่งด้วย โคลงสี่สุภาพ ซึ่งในการแต่งโคลงสี่สุภาพ บางครั้งเมื่อไม่สามารถหาคำที่มีรูปวรรณยุกต์เอก หรือรูปวรรณยุกต์โทมาใช้ในที่บังคับวรรณยุกต์ตามแผนผังได้ จำเป็นต้องใช้คำที่เราเคยได้ยินว่า เอกโทษ หรือ โทโทษ นั่นก็คือ การนำคำที่ต้องการใช้ ไปเปลี่ยนให้เป็นรูปวรรณยุกต์เอก หรืออยู่รูปวรรณยุกต์ในโท แต่ถ้าไม่จำเป็นอย่างยิ่งแล้วก็ไม่ควรใช้ เพราะทำให้รูปคำเสีย และความหมายอาจเปลี่ยนไปได้ วันนี้เรามีตัวอย่างโคลงสี่สุภาพในเรื่องราวของวรรณคดีไทยมาให้ได้ลองอ่านกันว่ามีความไพเราะเพียงใด จาก  วรรณคดีสโมสรในสมัยรัชกาลที่ ๖ ได้ตัดสินให้ลิลิตพระลอเป็นยอดแห่งวรรณคดีประเภทลิลิตวรรณคดี เรื่องลิลิตพระลอนี้มีลักษณะเด่นหลายประการ โคลงเรื่องประกอบด้วยเหตุการณ์ที่ตื่นเต้น สะเทือนใจตลอด มีตอนรัก ตอนสยดสยองการใช้ถ้อยคำและโวหารนับว่าคมคายยิ่งนัก จึงเป็นที่นิยมตลอดมา เรื่องราวในช่วงนายแก้วนายขวัญนางรื่นนางโรยกล่าวเตือนสติต่อกัน เพื่ออดใจไม่แสดงความรักต่อกันในตำหนับของพระเพื่อนพระแพง เป็นการแสดงความเคารพและจงรักภักดีต่อเจ้านายและสถานทที่สำคัญในตำหนักพระเพื่อนพระแพง เป็นการแสดงความเคารพและจงรักภักดีต่อเจ้านายและสถานที่สำคัญ

            เรานี้เราเผ่าผู้                   ภักดี

ผิดเท่าธุลีกลัว                              เกลียดใกล้

ผิผิดกึ่งเกศี                                 แหน่งว่า ตายนา

ดีกว่าเป็นคนให้                            ท่านชี้หลังตน

ตัวอย่างบทประพันธ์ โคลงสี่สุภาพ กับเรื่องราวยุคสมัยใหม่

โคลงสี่สุภาพเกี่ยวกับการอนุรักษ์ป่าไม้ จาก Ammy Thailand

อนุรักษ์เขตป่าไม้           ธรรมชาติ

เราร่วมลดอุบาทว์                   เหตุร้าย

ลมน้ำเชี่ยวเกรี้ยวกราด              หักโค่น ป่าเฮย

ปลูกป่ามือขวาซ้าย                  ป่าไม้หวนคืน

          โคลงสี่สุภาพเกี่ยวกับการโรงร้ายแรงในยุคปัจจุบัน โควิด-19 ที่เรากำลังเผชิญกันอยู่ตอนนี้ จากสมาชิกใน pantip

โรคโควิดอุบัติไร้            ความสุข

ทำยากลำบากทุกข์                  ทั่วหน้า

เคยกินเที่ยวเล่นสนุก                กลับเลิก

กลัวติดเชื้อแทบบ้า                  อ่อนล้าระอาใจ

ฉีดวัคซีนต่างให้            กันตาย

พออุ่นใจอยู่สบาย                   หน่อยบ้าง

แต่เชื้อแพร่กระจาย                 มิหยุด

เศรษฐกิจทรุดเที่ยวร้าง              ห่างสิ้นงานฉลอง

📚 อ้างอิง (Reference Sites)

📙 บทความที่เกี่ยวข้อง (Internal Resources)

เรียบเรียงและจัดทำโดย ข้าวตังดอทคอม